Bisküvi tüketiminin giderek artması, bisküvi sektörünü özellikle ihracata yönelik yatırımlar için daha da cazip olmasına yol açıyor. 2008 yılında 35,2 milyar Dolar değerine ulaşan (8 milyon ton) dünya tatlı bisküvi pazarı, bu değerle 2011 yılı için tahmin edilen değerin dahi üzerine çıktı. 2013 yılında ise bu değerin 41 milyar Dolar’a ulaştığı tahmin ediliyor.
Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de değişen yaşam şekline bağlı olarak bisküvi tüketimi artmaktadır. İnsanların çalışma hayatına ve seyahate daha fazla zaman ayırmalarıyla yemek pişirmeye ayrılan zamanın azalması ve gelir seviyesinin artması, “atıştırılan yiyecekler” arasındaki bisküvinin tüketiminin artmasının en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. Dolayısıyla tüketimdeki artışa paralel olarak üretim de tüm dünyada artmaktadır. Önceleri lüks bir tüketim maddesi olarak kabul edilen bisküvi, bugün artık herkesin tüketebileceği bir gıda haline gelmiştir. Ancak, Avrupa’da 10-15 kg düzeylerinde olan kişi başına bisküvi tüketimi Türkiye’de halen 5-6 kg seviyelerinde seyretmektedir. Bu yüzden bisküvi üreticileri, hedef tüketicilerin taleplerinin karşılanmasına yönelik olarak, şeker hastaları için diyet bisküvileri, çocuklar için mama bisküvileri, özel kahvaltılık bisküviler, besleyici ve zayıflatıcı özellikte kepekli, yulaflı veya çavdarlı bisküviler gibi çeşitlerle üretimde çeşitlemeye gitmektedir. Avrupa ve Amerika’da da sağlıklı ürünler üretme eğiliminde olan bisküvi sanayii, hem lezzetli ve tüketicilerin damak zevkine hitap eden hem de sağlıklı ürünler üretme çabasındadır. Bu amaçla yağ oranı oldukça düşük çeşitler piyasaya sürülmektedir. Özellikle, ABD’de düşük yağ kullanımlı teknolojileri geliştirme çalışmaları sürdürülmektedir. Bisküvi sektörünün en hızlı büyüyen kısmını yağsız ve düşük yağlı ürünler oluşturmaktadır.
DÜNYA BİSKÜVİ ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Dünya bisküvi üretiminde ve ihracatında AB ülkeleri (özellikle İngiltere, Almanya, Belçika, İtalya, Fransa, İspanya ve Hollanda) ve Kanada ön sırada yer almaktadır. Avrupa Çikolata, Bisküvi ve Şekerleme Derneği’nin (CAOBISCO) verilerine göre; AB, İsviçre ve Japonya’nın toplam bisküvi üretimi, 2011 yılında 4 milyon 463 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktar bir önceki yıla göre yüzde 2,7’lik bir düşüşe, 2006-11 arasındaki 5 yıllık süreçte ise yüzde 1’lik bir artışa işaret etmektedir. 2011 yılında AB ülkeleri içerisinde en yüksek üretim miktarı 731 bin tonla Almanya’ya ait. Almanya’yı 655 bin tonla İtalya, 562 bin tonla İngiltere, 447 tonla İspanya ve 404 tonla Fransa takip etmektedir. Aynı dönemde İsviçre’nin üretimi 47 bin tonda kalırken Japonya’nın üretimi 242 bin tona yükselmiştir. Dünya bisküvi tüketimi, yukarıda bahsedilen nedenlerden dolayı genel itibariyle artış kaydetmektedir. Ancak dünyadaki birçok ülkenin aksine AB ülkelerinde, özellikle 2009-2011 tarihleri arasında bisküvi tüketiminde düşüşler yaşanmaya başlamıştır. CAOBISCO verilerine göre; 2010 yılında 4 milyon 94 bin ton olan AB bisküvi tüketimi, 2011 yılında 3 milyon 909 bin tona gerilemiştir. Buna karşılık 2010 yılında 261 bin ton olan Japonya’nın tüketimi, 2011 yılında yaklaşık 4 bin ton artış göstererek 265 bin tona ulaşmıştır. AB ülkelerindeki en yüksek tüketim oranı 618 bin tonla İtalya ve 611 bin tonla İngiltere’ye aittir. Bisküvi tüketiminde İtalya ve İngiltere’yi 586 bin tonla Almanya ve 573 bin tonla Fransa takip etmektedir. Kişi başına ortalama tüketimin 2011 yılı itibariyle 7,8 kg olarak belirlendiği AB’de, kişi başı tüketimde 2010-11 yılları arasında yüzde 4,3, 2006 - 2011 arasındaki 5 yılda ise yüzde 2,6 oranında düşüş kaydetmiştir. CAOBISCO verilerine göre, 2011 yılı itibariyle kişi başına bisküvi tüketiminde 21,76 kg ile İrlanda, 12,86 kg ile Hollanda, 10,40 kg ile İtalya ve 10,09 kg ile Belçika ilk sıralarda yer alan ülkelerdir. Bunları 9,75 kg ile İngiltere, 9,30 kg ile İsviçre ve 8 ile 9 kg arasında değişen tüketim miktarlarıyla Bulgaristan, Danimarka, Fransa, İspanya, Portekiz ve Slovakya takip etmektedir.
DÜNYA BİSKÜVİ PAZARI Datamonitor tarafından yapılan bir çalışmaya göre; dünya tatlı bisküvi pazarı 2006 yılında 25,5 milyar Dolar değere (7 milyon ton) sahip olup, 2002-2006 arasındaki beş yıllık süreçteki ortalama yıllık büyümesi değer bazında yüzde 2,9, miktar bazında da yüzde 2,1’dir. Söz konusu beş yıllık süreçte dünya tatlı bisküvi pazar hacminde hem miktar hem de değer bazında en fazla artış oranı 2006 yılında kaydedilmiş olup, bu artışlar değerde yüzde 3,3, miktarda da yüzde 2,1’dir. Dünya tatlı bisküvi pazarında AB yüzde 50,5 ile en büyük paya sahiptir. Amerika yüzde 32, Asya- Pasifik ülkeleri de yüzde 17,5 pay almaktadır. Bu rakamlar, bisküvi sektörünün gelişmiş, iyi organize olmuş ve büyüyen bir pazar konumunda olduğunu göstermektedir. 6 milyar Dolar seviyesindeki satış rakamıyla ve yüzde 23,5 oranındaki payı ile çikolatalı kek, dünya tatlı bisküvi pazarının en karlı ve en fazla paya sahip alt sektörü olmuştur. Söz konusu çalışmada, 2006-2011 yıllarını kapsayan beş yıllık dönem boyunca da dünya tatlı bisküvi pazarının yılda ortalama değer bazında yüzde 3,5, miktar bazında da yüzde 2,7 oranında artışını sürdürerek 2011 yılında 30,3 milyar Dolara (8 milyon ton) ulaşacağı tahmin edilmiştir. Ancak, Datamonitor’ün 2010 yılında hazırladığı bir diğer rapora göre ise; 2008 yılında dünya tatlı bisküvi pazarı 35,2 milyar Dolara (8 milyon ton) ulaşarak 2011 yılı için tahmin edilen değerin de üzerine çıkmıştır. 2013 yılında ise; bu değerin 41 milyar Dolar’a ulaştığı tahmin edilmektedir.
DÜNYA BİSKÜVİ İHRACATI Dünya bisküvi üretiminde önde gelen Avrupa Birliği ülkeleri aynı zamanda dünya bisküvi ihracatında da en önemli ihracatçı ülkeler konumundadır. Dünya tatlı bisküvi ihracatı, 2009 yılında bir önceki yıla göre yüzde 7 azalarak yaklaşık 5,4 milyar Dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. 2011 yılında ise bir önceki yıla göre yüzde 21 oranında artarak yaklaşık 6,8 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında ihracatta ilk sırayı, toplam dünya ihracatından yüzde 12,2 pay alarak 660 milyon Dolar seviyesinde ihracat gerçekleştiren Almanya alırken, Almanya’yı sırasıyla yüzde 10,1 pay ile Belçika, yüzde 8,5 pay ile Hollanda, yüzde 6,3 pay ile İngiltere ve yüzde 6 pay ile Fransa takip etmektedir. 2011 yılında ise yine Almanya, Hollanda, Belçika, İngiltere ve Kanada dünyanın en önemli ihracatçı ülkeleri arasında yer almıştır. Değer bazında, 2011 yılı dünya toplam bisküvi ihracatının yaklaşık olarak yüzde 40’ı bu ülkeler tarafından gerçekleştirilmiştir.
DÜNYA BİSKÜVİ İTHALATI 2009 yılında, bir önceki yıla göre yüzde 9 oranında azalarak yaklaşık 5,4 milyar dolar olarak gerçekleşen dünya bisküvi ithalatında en önemli pazarlar sırasıyla ABD, Fransa, Almanya, İngiltere ve Belçika’dır. Bu 5 ülkenin dünya ithalatındaki toplam payları yüzde 41’dir. Bisküvi ithalatta ilk sırada, yaklaşık 767 milyon Dolar seviyesinde ithalat gerçekleştiren ve dünya toplamından yüzde 14,1 pay alan ABD yer almaktadır. ABD’yi yüzde 9,7 pay ile Fransa, yüzde 6,8 pay ile Almanya, yüzde 5,8 pay ile İngiltere ve yüzde 4,8 pay ile Belçika takip etmektedir. 2011 yılında da, bir önceki yıla göre yüzde 18 oranında artarak yaklaşık 6,8 milyar dolar olarak gerçekleşen dünya bisküvi ithalatında en önemli pazarlar sırasıyla yine ABD, Fransa, Almanya, İngiltere ve Belçika olmaya devam etmiştir. Bu beş ülkenin 2011 yılında dünya ithalatındaki toplam payları yüzde 38’dir.
TÜRKİYE’DE BİSKÜVİ ÜRETİMİ Türkiye bisküvi sanayine kronolojik bir süreç olarak bakıldığında, sanayi temelindeki ilk bisküvi üretiminin 1924 yılında başladığı görülmektedir. 1932 yılında İstanbul’daki üretici sayısı 4’e yükselmiştir. 1941 yılında yaşanan un kıtlığı nedeniyle üretime bir süre ara verilmiştir. Üretim, 1956 yılında Avrupa’dan küçük otomatik şekil vericiler ve tavaya dizici makinalar getirilene kadar küçük imalathanelerde ve ilkel metotlarla yapılmıştır. 1960’dan sonra kentleşme ve nüfus artışı, bisküvi tüketimini büyük oranda artırmıştır. 1980’lerde Konya, Kayseri ve Eskişehir civarlarında birçok küçük tesis kurulmuş, ülke ihracat yapmaya başlamıştır. Türkiye’de bisküvi üretimi ağırlıklı olarak Güney Doğu Anadolu, Marmara ve Orta Anadolu bölgelerinde yapılmaktadır. Bu durum, buğday un fabrikalarının bölgesel dağılımları ile büyük paralellik göstermektedir. Şekerli Mamul Sanayicileri Derneği’nin dergimizle paylaştığı verilere göre; Türkiye’nin bisküvi üretimi 2010 yılında, bir önceki yıla göre 12 bin ton azalarak 563 bin ton civarında gerçekleşti. Aynı dönemde talepte de 25 bin tonluk bir düşüş yaşanarak 425 bin tona geriledi. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine göre ise 2005 yılında 439 bin ton olan Türkiye bisküvi üretimi, 2010 yılında 570 bin tona, 2011 yılında ise 605 bin tona ulaştı.
TÜRKİYE’DE BİSKÜVİ SANAYİNİN DURUMU Bisküvi üreticisi firmalar, kapasite ve yapıları itibariyle orta-büyük ölçekli modern kuruluşlar ile küçük ölçekli mahalli işletmeler olmak üzere genelde 2 gruba ayrılmaktadır. Modern üretim teknolojilerini kullanan birinci gruptaki firmaların imalat ağırlığını ambalajlı çeşitler oluşturmaktadır. Ülkemizin hemen her yerinde dağıtım kanalları oluşturan bu firmalar, ihracatta da son derece etkili olmaya başlamışlardır. İmalatta en çok kutu ile satılan dökme malların yer aldığı küçük ölçekli kuruluşlarda ise ucuz fiyat ve düşük kalite ile çalışmakta olup, teknolojik yenilemeyi henüz tam anlamıyla sağlayamamışlardır. Özellikle son yıllarda bu kategorideki firmalarda ambalajlı çeşitler, üretimde ağırlık kazanmaya başlamıştır. Her biri 500 kişiden daha az personel istihdam eden küçük ölçekli firmaların bazıları hem modernleşme hem de ihracat çabası içerisindedir. Ayrıca iç piyasaya girişteki kolaylık, yatırım teşvikleri ve yeni dış pazarlara ihracat yapma olanakları, son yıllarda çok sayıda girişimcinin bu sektörde faaliyete başlamasına neden olmuştur. Bugün, sektörde, çoğunluğu modern teknolojiye sahip 40’ı aşkın fabrika faaliyet göstermektedir. Sektörde TOBB’a kayıtlı firma sayısı ise 266’dır. Toplam kapasitenin 850 bin ton olduğu bisküvi sektöründe kapasite kullanım oranı ise yüzde 70’in üzerine çıkmamaktadır. Sektörde ciddi oranda bir atıl kapasite bulunmaktadır. İç tüketim yılda yaklaşık yüzde 10-12 oranında artmaktadır. Ülkemizde toplam bisküvi tüketiminin yaklaşık 875-900 milyon Dolar değerinde olduğu tahmin edilmekte olup, kişi başına tüketimin ise 5-6 kg civarında olduğu tahmin edilmektedir. Günümüzde dışa açılma çabaları çerçevesinde ürün geliştirme çalışmalarına büyük önem veren ve bu yönde bütçelerinde pay ayıran bisküvi fabrikaları, çeşitlerini artırıp bilimsel yöntemler uygulamakta ve teknolojilerini modernleştirmektedirler. Türkiye’de bisküvi üretiminde Karaman ilinin özel bir konumu bulunmaktadır. Yöre insanının unlu mamullerdeki geleneksel tecrübesi sayesinde önceleri imalathane bazında üretimin başlatıldığı il, bugün dünyanın çok sayıda ülkesine ihracat gerçekleştiren büyük bir sanayiye ev sahipliği yapmaktadır. 1989-90 yılları arasında Karaman’da bisküvi ve gofret üreten, toplam kapasiteleri 150-200 ton civarında sadece 3-4 tane bisküvi fabrikası varken, 6-7 yıllık bir sürede fabrika sayısı 14’e yükselmiş ve fabrikaların her biri tek başına günlük 200 ton civarında üretim yapar duruma gelmiştir. 1994-1995 yıllarında faaliyete geçen fabrikalarla Karaman’dan bisküvi ihracatı artmaya başlamıştır. Söz konusu dönemde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’nin dağılmasıyla kurulan ülkeler, bisküvi için önemli bir pazar oluşturmuştur. 2005 yılında, yıllık 1 milyon 100 bin ton bisküvi üretim kapasitesine sahip olan Karaman, Türkiye’deki bisküvi üretiminin yaklaşık 1/3’ini gerçekleştirmektedir. 80 ülkeye ihracat gerçekleştiren ilin 2005 yılı tahmini üretim rakamı 300 milyon dolardır. Yüksek kalitenin temini yönündeki titiz çalışmaları sonucunda ildeki çok sayıda üretim tesisi, uluslararası kalite standartlarını yakalamış ve ISO 9002 kalite belgesini alarak ürünlerinin kalitesini tescil ettirmişlerdir.
TÜRKİYE’NİN BİSKÜVİ DIŞ TİCARETİ 1974 yılında Kıbrıs’a yapılan çok sembolik düzeydeki ihracat dikkate alınmadığında, Türkiye’nin ilk önemli bisküvi ihracatının 1980 yılında yapıldığı, ancak miktarın sadece 2 bin 706 ton, değerin ise 3.756 bin dolar olduğu ortaya çıkmaktadır. Sonraki yıllarda yavaş yavaş artışa geçen Türkiye bisküvi ihracatı, 1985 yılında 11.630 ton ve 12.644 bin dolara, 1990 yılında 16.709 ton ve 20.748 bin dolara ulaşmıştır. Özellikle Rusya ve Orta Asya Cumhuriyetleri’nin hedef pazar olarak seçildiği 1997 yılında, ihracat 182 bin tona çıkmıştır. 1998 yılında yaşanan global ekonomik kriz Türkiye’de üretilen bisküviye yurt dışı talebi düşürmüş, sonuçta yurt içi üretim ve ihracat da gerilemiştir. Ayrıca Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO), sektörün en önemli hammaddesi olan buğdayda dünya fiyatlarının üzerinde bir fiyat belirlemesi, bunun da maliyetleri artırması, üretimde düşüşlere neden olmuştur. Bu kriz döneminde yeni pazar arayışlarına giren bisküvi ihracatçıları, Afrika ülkelerine yönelmişlerdir. Bulgaristan ve diğer Balkan ülkeleri de bisküvi sektöründeki krizi aşmada yeni bir pazar olarak öne çıkmışlardır. Özellikle Bulgaristan, Türkiye’nin bisküvi ihracatında bölgenin dağıtım kanalı durumuna gelmiştir. Bu sonuca ulaşmada, Türk bisküvi sektörünün bu piyasa için uyguladığı cazip fiyat, kaliteli ürün ve istikrarlı bir pazarlama stratejisi etkili olmuştur. Sektör, içinde bulunduğu sıkıntıyı aşmak amacıyla düşük kar marjlarıyla ihracata başladığı Senegal’e yönelik ihracatını da artırmıştır. Türklerin yoğun olarak yaşadığı ve bisküvi ihracatında Türkiye’nin geleneksel pazarı konumunda bulunan Almanya’ya yapılan ihracat da, 1998-2002 yılları arasında 3 kat artış göstermiştir. Yeni pazarlarla birlikte bisküvi ihracatı 2002 yılından itibaren artış trendine girmiş ve Tüik verilerine göre 2007 yılında miktar bazında 144 bin tona yükselmiştir. Ancak küresel krizin etkisiyle 2008 yılında yüzde 4, 2009 yılında da değer bazında yüzde 7 civarında gerileyen bisküvi ihracatı, 2009 yılında 131 bin ton düzeyinde gerçekleşmiştir. 2010 yılında ise bisküvi ihracatı bir önceki yıla göre değer bazında yüzde 13, miktar bazında da yüzde 15 oranında artış göstermiş ve Türkiye 270 milyon Dolar değerinde 151 bin ton bisküvi ihracatı gerçekleşmiştir. 2012 yılına gelindiğinde bisküvi, un ve unlu mamuller sektörü içinde buğday unundan sonra en çok ihraç edilen ürün haline gelmiş ve bisküvi ihracatı bir önceki yıla göre değer bazında yüzde 4, miktar bazında yüzde 1 oranında artış göstermiştir. 2012 yılı içerisinde Türkiye bisküvi ihracatında, diğer yıllarda olduğu gibi en önemli ürün grubu yüzde 81’lik payı ile 1905.31 GTIP kodu altında incelenen tatlı bisküviler oluşturmuştur. Türkiye’nin bisküvi ihracatında en önemli pazarlar 2010 yılı itibariyle Irak, Yemen, Almanya, Suudi Arabistan, Filistin, Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan Lübnan, Senegal, Kuzey Kıbrıs T.C., Makedonya, Birleşik Arap Emirlikleri ve ABD’dir. 2012 yılında da Türkiye’nin bisküvi ihraç pazarlarında çok fazla bir değişiklik olmamıştır. 2012 yılı itibariyle Irak, yüzde 25’lük payla Türkiye’nin tatlı bisküviler ihracatında en önemli pazar durumundadır. Bu ülkeyi sırasıyla takip eden Yemen, Suudi Arabistan, Libya ve Cezayir de tatlı bisküviler grubundaki diğer önemli pazarlardır. Diğer
bisküvi çeşitlerinin ihracatında ise 2012 yılı itibariyle yine Irak, yaklaşık yüzde 21’lik payla en önemli pazar durumundadır. Bu ülkeyi sırasıyla Azerbaycan, Filistin, Almanya ve Arnavutluk takip etmektedir. Türkiye’nin ihracatının büyük kısmı Ortadoğu, Balkanlar ve Avrupa pazarlarına yöneliktir. Bisküvinin asıl büyük tüketicisi olan batı ülkelerine önemsenecek çapta ihracat henüz yapılmamaktadır. Batı pazarlarına yapılan ihracat, o ülkelerdeki etnik pazarlarla sınırlı kalmaktadır. Bunun başlıca nedeni batı ülkelerinde damak zevkinin farklı olmasıdır. Batıya yönelik üretim özel çaba ve know-how gerektirmektedir. Bisküvi üreticileri batı pazarlarını, beslenme kültürünü ve tüketici taleplerini etüt eden ciddi araştırmalar yaptırmaya başlamışlardır. Üretim teknolojilerinin bu piyasalarda rekabet etmeye uygun hale geldiğinin en önemli kanıtı olarak ise batının bazı bisküvi üreticilerinin Türkiye’de fason üretim yaptırmakta olmaları gösterilmektedir. Bisküvi üreticisi artık “zor” ürünleri üretebilmektedir. Örneğin dünyada pazar lideri olan firmaların ürettiği ürünlerin benzerleri Türkiye’de üretilmektedir. Dolayısıyla önümüzdeki dönemde Avrupa yeni hedef pazar olarak ortaya çıkmaktadır.
TÜRKİYE’NİN BİSKÜVİ İTHALATI Türkiye’nin bisküvi dış ticaretinde, ithalatın yeri ise ihracatına kıyasla çok düşük düzeyde olup, sadece çeşitlilik bakımından bazı yabancı markalı ürünler ithal edilmektedir. 2009 yılında bisküvi, kek vb., ithalatı bir önceki yıla oranla yüzde 7,1 oranında artarak 39 milyon Dolar değerinde gerçekleşmiştir. 2009 yılında ithalatın büyük kısmı Polonya, Almanya, Belçika, İtalya, Bulgaristan, Hollanda, Slovak Cum. ve İngiltere’den yapılmıştır.