Dünyada makarnaya talep yıldan yıla artmaktadır. Uluslararası Makarna Organizasyonu’nun (IPO) verilerine göre 2015 yılında dünya genelinde toplam 14,3 milyon ton makarna üretilmiş. Bu yüksek talepte makarnanın kolay pişirilen ve düşük maliyetli bir gıda olması etkili oldu. Ayrıca içeriğindeki durum buğdayının yüksek besin değeri ve makarnanın neredeyse her kültürün damak tadına uyacak şekilde çeşitli soslarla hazırlanabilmesi de tüketimde yaşanan artışın en temel sebebi olarak gösteriliyor.

Makarna hamuru, durum buğdayından elde edilen irmiğin bazı zenginleştirici maddeler ve su ile karıştırılmasıyla elde edilir. Bu hamurun şekil verilip kurutulmasıyla da makarna üretimi gerçekleştirilir. Makarnanın ana hammaddesi olan durum buğdayının dünyanın yalnızca belirli bölgelerinde yetişmesi, makarnanın üretim bölgelerini sınırlandırmıştır. Her ne kadar günümüzde hammadde ithalatı sayesinde makarna üretimi yaygınlık kazansa da, genel itibariyle durum buğday üreticisi ülkeler dünyanın önde gelen makarna ihracatçılarının başında yer alıyor.

Makarna, gerek besinsel değeri gerekse üretim miktarı açısından dünyanın en önemli gıdalarından biri olarak gösteriliyor. Her kültürde farklı biçimlerde tüketilebilen makarna, yıllar içerisinde artan bir taleple karşı karşıyadır. Makarnanın uzun raf ömrü, yüksek besin değeri, çeşitli damak tatlarına uygun soslarla harmanlanıp servis edilebilmesi, yani her kültüre uyum sağlayabilmesi, daha da önemlisi ekonomik bir gıda olması bu artışın önde gelen sebeplerindendir.

Bu değerli gıda maddesinin ilk tüketildiği tarih kesin olarak bilinmemektir. Çinliler, Etrusyalılar, Araplar, Persler, Yunanlılar ve hatta Amerikalılar makarnanın kendileri tarafından icat edildiğini iddia etseler de, ihale bir anlamda İtalyanlara kalmış. Hatta makarna için kimileri 4000, kimileri 7000, kimileri de 8000 yıl öncesini kaynak gösterir. Makarna, Eski Yunan ve Romalılar’da kesin olarak bilinmektedir. Makarnanın tarihi Eski Romalılar zamanına kadar dayanmaktadır. Günümüzde hem üretim hem de tüketim açısından makarnanın dünya lideri de İtalya’dır. Dünyanın diğer ülkelerinde hızla yayılan makarna, İtalyanların Amerika kıtasına göç etmesiyle birlikte Amerikan mutfağında da yer almaya başlamıştır.

DÜNYA MAKARNA ÜRETİMİ Makarna üretimi, bazı teknolojik gelişmelerle birlikte iklime bağımlı olmaktan çıkmıştır. Bu sebeple yıllar önce yalnızca buğday üretilen bölgelerde yapılabilen üretim, günümüzde farklı coğrafyalara da yayılmıştır. İkinci Dünya Savaşı’nın sona erdiği 1945 yılından itibaren İtalyanların ağırlıklı olarak yaşadığı bölgelerde makarna fabrikaları kurulmaya başlamış ve böylece makarnanın yabancı toplumlar tarafından çok daha yakından tanınması sağlanmıştır. 1933 yılında Mario ve Guisseppe Braibanti şirketinin icadı olan otomatik devamlı makarna tesisleri, makarna üretiminin endüstriyel hale gelmesinde rol oynayan unsurlardandır.

Makarna üretim teknolojilerinin gelişimi dünya genelindeki makarna üretiminin ve bununla birlikte tüketiminin de artmasında önemli bir etkiye sahiptir. Uluslararası Makarna Organizasyonu’nun (IPO) verilerine göre 2015 yılında dünya genelinde toplam 14 milyon 300 bin ton makarna üretilmiş. İtalya, ABD, Brezilya, Türkiye ve Rusya gibi ülkelerin gerçekleştirdiği üretim, dünya üretim miktarının büyük bir çoğunluğunu oluşturuyor. Bu ülkelerin üretim miktarlarına bakıldığında; 2015 yılında İtalya’nın 3 milyon 246 bin ton üretimle ilk sırada yer aldığı görülüyor. Dünyanın en büyük makarna üreticisi konumunda olan İtalya’yı 2 milyon ton ile ABD izliyor. Makarna üretiminde üçüncü sırada yer alan Türkiye ise 1 milyon 315 bin ton makarna üretimi gerçekleştirdi. Türkiye’yi 1 milyon 204 bin ton ile Brezilya izliyor. Dünya makarna üretiminde beşinci sırada yer ise 1 milyon 83 bin tonluk üretimiyle Rusya yer alıyor.

İtalya, ABD ve Türkiye gibi ülkeler, ülke içi tüketimin yanında ihracata dönük üretim de de bir hayli ön sıralarda yer alıyorlar. Diğer ülkeler kendi iç taleplerini karşılamaya yönelik üretim gerçekleştirmektedir. 2014 rakamları göz önün alındığında dünya makarna üretiminin büyük oranda Avrupa Birliği’nde gerçekleştiği görülüyor. Üretimde yüzde 34,4 pay sahibi olan Avrupa Birliği’nde lider üretici ülkeler ise İtalya, Almanya ve İspanya’dır. AB üyesi olmayan Avrupa ülkelerinde ise üretim payı yüzde 17’dir. Bu durumda Avrupa kıtası yüzde 51,4’lük bir oranla dünya makarna üretiminin yarısından fazlasını karşılamakta. Makarna üretiminde ikinci kıta ise Amerika’dır. Dünya makarna üretiminin yüzde 36,6’sını karşılayan Amerika kıtasında Orta ve Güney Amerika yüzde 21,7, Kuzey Amerika ise yüzde 14,9 pay sahibidir. Üretimin yüzde 4,1’i Orta Doğu’da gerçekleşirken, yüzde 5,8’i Afrika kıtasından karşılanıyor. Asya kıtasının dünya makarna üretimindeki payı yüzde 1,7, Avustralya’nın ise yüzde 0,4’tür. Üretimde düşük paya sahip olan Orta Doğu, Asya ve Avustralya tüketimde ise yüksek bir potansiyeli barındırıyor. Bu yüzden ihracat açısından gelecek vadeden pazarlar olarak değerlendirilmektedirler.

DÜNYA MAKARNA TÜKETİMİ VE TALEP Neredeyse tüm dünyada makarnaya olan talep giderek artmaktadır. Bunda daha önce de vurguladığımız gibi makarnanın pişirimi kolay, maliyeti uygun bir gıda maddesi olması; ayrıca içeriğindeki durum buğdayının besin değeri yüksek bir tahıl olması ve makarnanın da neredeyse her kültürün damak tadına uyacak şekilde çeşitli soslarla hazırlanabilen bir yemek olması etkilidir.

Uluslararası Makarna Organizasyonu’nun (IPO) 2015 yılı verilerine göre kişi başına ortalama makarna tüketiminin en yoğun olduğu ülke, üretimde de lider olan İtalya’dır. İtalya’da kişi başına düşen makarna tüketimi 23.5 kilogram’dır. İtalya’yı 16.0 kilogram ile Tunus, 12.0 kilogram ile Venezuela, 11,2 kilogram ile Yunanistan ve 9.2 kilogram ile İsviçre takip etmektedir. Rakamlara göre, Avrupa Birliği ülkelerinin ortalama kişi başı 5.9 kilogram tükettiği ürünün Türkiye’deki tüketim miktarının ise 7.5 kilogram olduğu görüldü. Türkiye’de makarna tüketiminin yeterince artmamasının başlıca sebepleri arasında henüz sos kültürünün yeterince yerleşmemiş olması, makarna pişirme yönteminde eksik ve yanlış bilgi sahibi olunması, ürün çeşitliliğinin yeterli düzeyde olmaması ve makarnanın yüksek besinsel değerinin henüz farkında olunmaması sayılabilir. Buna ek olarak Türkiye’de geleneksel olarak evde üretilip tüketilen eriştenin kayıtlarda yer almaması da tüketim miktarını etkilemektedir.

Ülke bazında toplam makarna tüketimine bakıldığında, en büyük tüketici ülkenin 2 milyon 700 bin ton ile ABD olduğu görülmektedir. ABD’yi 1,507 milyon ton ile İtalya, 1,204 milyon ton ile Brezilya, 1,151 milyon ton ile Rusya ve 654 bin ton ile Almanya izlemektedir. Türkiye’nin 2015 yılı tüketim miktarı ise 516,107 tondur.

DÜNYA MAKARNA İTHALATI Dünya Ticaret Atlası, Global Ticaret Enformasyonu Servisi’nin verilerine göre dünya makarna ithalatının 2011 yılındaki toplam değeri 3.380 milyon Euro’dur. 3.250 milyon tonluk makarna ithalatının karşılığı olan bu değer, 2012 yılında 3.083 milyon ton olarak kaydedilen dünya makarna ithalatının değer karşılığı da 3.696 milyon Euro’dur. 2013 yılında ise dünya makarna ithalatı 3.178 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönem makarna ithalatının değer karşılığı ise 3.740 milyon Euro’dur.

2013 yılı dünya makarna ithalatında lider konumdaki ülkelerin ABD, Almanya ve Fransa olduğu görülmektedir. 486 milyon Euro ve 358 bin ton ile makarna ithalatında önde gelen ülke olan ABD’yi, 479 milyon Euro ve 424 bin ton ile Almanya izlemektedir. Miktar bakımından önde olan Almanya, değer bazında ABD’nin gerisinde kalmıştır. Fransa’nın 2013 yılı makarna ithalatı miktarı ise 344 bin tondur. 397 milyon Euro’luk ithalat değerine ulaşan Fransa, listede ABD ve Almanya’nın hemen ardından gelmektedir. Fransa’yı 174 bin ton ve 235 milyon Euro değeri ile Japonya, 171 bin ton ve 219 milyon Euro değeri ile İngiltere, 120 bin ton ve 162 milyon Euro’luk ithalat değeri ile Kanada takip etmektedir.

Makarnanın ana hammaddesi olan durum buğdayı, dünyanın belirli bölgelerinde yetiştirilmekte ve makarnaya, yani durum buğdayına olan bağımlılık ise yıldan yıla artmaktadır. Bu durum, makarna tüketimi yüksek seviyelerde seyreden ancak iç talebini karşılamaya yetecek üretimi gerçekleştiremeyen ülkelerin, ithalata başvurmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra makarna üreticisi bazı ülkeler de, ürün çeşitliliğini arttırmak amacıyla ithalata başvurabilmektedir.

DÜNYA MAKARNA İHRACATI Dünya makarna ihracatı 2015 yılında yaklaşık 8,3 milyar dolarlık bir hacme ulaşmıştır. Dünya makarna pazarının en önemli aktörü %31,8’lik pazar payı ile İtalya’dır. Ancak, uluslararası pazarlarda yaşanan ve temelde fiyat/kalite kriterine dayalı gerçekleşen rekabet, ülke bazında pazarlarda başarılı olma şansını diğer ihracatçı ülkelere de tanımaktadır. Dünya makarna ihracatında son 15 yıllık dönemde genel bir artıştan söz etmek mümkündür. Bu artış, esas olarak dünya genelinde büyüyen pazarla birlikte, üretici ülkelerin kendi yerli makarna sanayicilerine bu tür ürünlerin ihracatında çeşitli teşvikler vermek suretiyle ihracata yönelik üretim gerçekleştirmelerinden kaynaklanmaktadır. Çin, Türkiye, Tayland ve İtalya’dan sonra en büyük makarna ürünleri ihracatçısı ülkeler olarak ortaya çıkmaktadır.

Dünya Ticaret Atlası verilerine göre dünya makarna ihracatı 2011 yılında 3,556 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktarın değer karşılığı ise 3.382 milyon Euro’dur. 2012 yılında artışa giden dünya makarna ihracatı 3,720 milyon ton olarak gerçekleşmiş ve 4.167 milyon Euro değerinde karşılık bulmuştur. 2013 yılında ise ihracat miktarında bir miktar daha artış yaşanmış ve 4,084 milyon ton olarak kaydedilmiştir. 2013 yılındaki makarna ihracat miktarının değer bazında karşılığı ise 4,382 milyon Euro’dur. Raporlanmış veriler üzerinden hareket edilmesi dünya makarna ithalatı ve ihracatının farklı rakamlarla yansımasına neden olmaktadır. Bu sebeple gerçek miktarların bu rakamların bir miktar daha üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.

Dünya makarna ihracatında ilk sırayı alan ülke İtalya’dır. İtalya 2011 yılında 1,770 milyon ton makarna ihracatı gerçekleştirmiştir. Bu miktarın değer yansıması ise 1,813 milyon Euro’dur. Dünya makarna ihracatı lideri İtalya 2012 yılında bir miktar artışa giderek 1,803 milyon ton makarna ihracatı gerçekleştirmiştir. 1,939 milyon Euro değerindeki bu ihracat miktarı, 2013 yılında da artmaya devam etmiştir. İtalya’nın 2013 yılı makarna ihracat miktarı 1,901 milyon ton, değeri ise 2,014 milyon Euro’dur.

İtalya’dan sonraki ikinci büyük ihracatçı ise Türkiye’dir. İtalya’nın ihracat miktarı ve değerinden oldukça uzakta olan Türkiye’de makarna ihracat miktarı 2010 ve 2012 yılları arasında yaklaşık olarak 200 bin ton artmıştır. 2012 yılında 436 bin ton olarak gerçekleşen ihracat miktarının değer karşılığı ise 241 milyon Euro’dur. 2013 yılında bu rakamlar 643 bin ton/349 milyon Euro’dur. Türkiye’yi 2013 yılında 138 bin tonluk ihracat miktarı ile ABD, 128 bin tonla Belçika ve 105 bin bin ton ile de Çin izlemektedir.